Późne skutki uboczne

Modyfikacje protokołów leczenia nowotworów u dzieci w ostatnich latach mają na celu obniżyć toksyczność terapii (aby zmniejszyć późne efekty niepożądane) przy jednoczesnym zachowaniu jak najwyższej skuteczności leczenia. Niestety wielolekowa terapia nadal wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia różnych problemów zdrowotnych. Powikłania mogą pojawić się wkrótce po leczeniu lub kilka miesięcy czy lat po jego zakończeniu. Mogą objawiać się w mniejszym lub większym stopniu i w różnych obszarach organizmu.

X

Późne skutki uboczne

    Spis treści

      W znacznej wiekszości przypadków powikłania mają łagodny charakter, jednak rodzic powinien być świadomy, na co powinien zwrócić uwagę po zakończeniu leczenia. Ważne jest więc, aby omówić z lekarzem jakie mogą wystąpić objawy, kiedy i jak reagować oraz jakie i jak często wykonywać badania kontrolne.

      Najczęściej występującymi odległymi działaniami niepożądanymi, które zależą od intensywności i rodzaju terapii, są:
      •  zaburzenia neurologiczne
      •  zaburzenia kardiologiczne
      •  zaburzenia endokrynologiczne (zmiany hormonalne, płodność, otyłość)
      •  zmiany w układzie kostnym
      •  wtórne nowotwory
      •  problemy społeczne/psychologiczne

      Pozostałe skutki uboczne mogą obejmować także problemy z układem oddechowym, zębami i skórą.

      Zaburzenia neurologiczne

      Ostatnie obserwacje osób leczonych współczesnymi protokołami opartymi tylko na chemioterapii wykazują zwiększone ryzyko późnych efektów neurokognitywnych u 20% -40% osób, które były leczone na nowotwory w dzieciństwie. Mogą one obejmować:

      • problemy z uwagą,
      • upośledzoną czynność wzrokowo-ruchową,
      • zmniejszoną szybkość przetwarzania i upośledzoną pamięć roboczą,
      • zmęczenie,
      • zaburzenia snu.

      Objawy te mogą wpływać na osiągnięcia edukacyjne i jakość życia, a ich przyczyna leży nie tylko w stosowanych lekach, ale także długiej hospitalizacji. Elementy terapii wpływające na problemy neurologiczne to przede wszystkim terapie ukierunkowane na OUN (radioterapia (CRT) i/lub chemioterapia IT), ale także: metotreksat, kortykosteroidy, winkrystyna. Obecne protokoły jednak znacznie zmniejszyły ilość pacjentów poddawanych radioterapii oraz zredukowały jej dawki, co może wpłynąć na ograniczenie tych problemów.

      Serce – zaburzenia kardiologiczne

      Na ryzyko późnego działania kardiotoksycznego chemioterapii narażone są szczególnie dzieci:

      • po leczeniu antracyklinami (Daunorubicyna, Doxocyklina),
      • po radioterapii klatki piersiowej.

      Najpoważniejsze możliwe problemy to zastoinowa niewydolność serca, nieprawidłowości zastawki serca, zawał serca i zapalenia nabłonka serca, nadciśnienie. Objawy mogą pojawić się w pierwszym roku leczenia lub dużo później, a diagnoza często stawiana jest wiele lat po zakończeniu leczenia.

      Ryzyko pojawienia się chorób serca zależy od dawki przyjętych antracyklin, a częstość pojawienia się niewydolności serca wynosi (dla dzieci leczonych na ostrą białaczkę limfoblastyczną 1):

      • ok. 0,5% u dzieci przyjmujących podczas leczenia poniżej 300 mg /m²,
      • ≤10% u pacjentów leczonych skumulowanymi dawkami antracyklin między 300 – 500 mg / m²,
      • ok. 36% dla dawek> 600 mg /m² (takich dawek już praktycznie żadne dziecko nie dostaje).

      Pozostałe czynniki zwiększające ryzyko pojawienia się zaburzeń kardiologicznych to:
      • wiek <5 lat,
      • płeć żeńska,
      • wcześniej istniejącą chorobą serca.

      Obecnie dzieci leczone na ALL przyjmują od 180-240 mg/mkw (grupa SR i MR) do 330 mg/mkw (grupa HR) kardiotoksycznych antracyklin (DNR i DOX). 

       Objawy problemów kardiologicznych

      Każde dziecko po zakończonym leczeniu onkologicznym powinno przechodzić okresowe badania kardiologiczne, zwłaszcza gdy pojawią się takie objawy jak:

      • bladość,
      • męczliwość,
      • potliwość,
      • skłonność do infekcji górnych dróg oddechowych,
      • przyspieszona bądź zwolniona praca serca,
      • niepokój,
      • nadmierna męczliwość,
      • duszność wysiłkowa bądź spoczynkowa,
      • pogłębiająca się nietolerancja wysiłku,
      • powiększenie się obwodu brzucha,
      • pojawienie się bólu w klatce piersiowej.

      Mogą one wystąpić nawet wiele lat po zakończeniu leczenia przeciwnowotworowego.

      Badania służące do oceny pracy serca to:

      • badanie EKG (ocena częstości pracy serca, ocena rytmu pracy serca i zaburzeń rytmu),
      • badanie RTG klatki piersiowej (ocena rozmiaru serca – czy serce się nie powiększa? ocena rysunku naczyniowego płuc – czy nie ma zastoju krwi w krążeniu płucnym?),
      • badanie echo serca – echokardiografia mięśnia sercowego (ocena budowy serca, grubości komór i przedsionków, ocena frakcji wyrzutowej, ocena czynności skurczowej i rozkurczowej mięśnia, ocena funkcjonowania zastawek).

      W celu ograniczenia ryzyka pojawienia się problemów z sercem należy:

      • unikać dymu nikotynowego (nie palić!),
      • dbać o aktywność fizyczną (min. 30 minut każdego dnia),
      • utrzymywać odpowiednią masę ciała (dla wieku i wzrostu),
      • ograniczyć spożycie tłuszczów.

      Ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych zwiększa się:

      • z wiekiem,
      • u pacjentów z cukrzycą,
      • u pacjentów z nadciśnieniem,
      • u pacjentów z wysokim stężeniem cholesterolu we krwi obwodowej.

      Płodność

      Metody leczenia nowotworów takie jak chemioterapia, radioterapia czy operacja, a także sama choroba mogą mieć negatywny wpływ zachowanie płodności.

      Największy wpływ na płodność mogą mieć:

      • radioterapia czaszki wysoką dawką w młodym wieku,
      • u chłopców napromienianie jąder, a u dziewczynek jajników,
      • środki alkilujące(m.in. CPM – cyklofosfamid).

      Wg. pierwszego Europejskiego badania kohortowego na dorosłych 2, którzy przeżyli ALL w dzieciństwie i byli średnio 20 lat od rozpoznania, aż 75% kobiet i 72% mężczyzn miało dzieci.

      Jeśli chcesz dowiedzieć się jakie szanse na potomstwo ma Twoje dziecko porozmawiaj z lekarzem lub przeczytaj poniższe poradniki:

      • płodność chłopców – LINK
      • płodność dziewczynek – LINK

      Zawarto w nich zagadnienia na temat płodności dzieci po leczeniu onkologicznym, czynników, które ją osłabiają oraz dostępnych metodach stosowanych w zależności od rodzaju planowej terapii. Poradniki wydało Berlińskie Stowarzyszenie Onkologiczne.

      Możesz także skorzystać z bezpłatnych konsultacji ze specjalistami dzwoniąc na Infolinię Zachowania Płodności (tel. +48 793 555 238, wtorki i czwartki w godz. 17:00 – 19:00)

      Przypisy
      1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6373511/
      2. https://ashpublications.org/blood/article/130/Supplement%201/2563/80091/Fertility-Status-Among-Long-Term-Childhood-Acute