Późne skutki uboczne

W znacznej wiekszości przypadków powikłania mają łagodny charakter, jednak rodzic powinien być świadomy, na co powinien zwrócić uwagę po zakończeniu leczenia. Ważne jest więc, aby omówić z lekarzem jakie mogą wystąpić objawy, kiedy i jak reagować oraz jakie i jak często wykonywać badania kontrolne.

Najczęściej występującymi odległymi działaniami niepożądanymi, które zależą od intensywności i rodzaju terapii, są:
• zaburzenia neurologiczne
• zaburzenia kardiologiczne
• zaburzenia endokrynologiczne (zmiany hormonalne, płodność, otyłość)
• zmiany w układzie kostnym
• wtórne nowotwory
• problemy społeczne/psychologiczne

Pozostałe skutki uboczne mogą obejmować także problemy z układem oddechowym, zębami i skórą.

Zaburzenia neurologiczne

Ostatnie obserwacje osób leczonych współczesnymi protokołami opartymi tylko na chemioterapii wykazują zwiększone ryzyko późnych efektów neurokognitywnych u 20% -40% osób, które były leczone na nowotwory w dzieciństwie. Mogą one obejmować:

problemy z uwagą,
upośledzoną czynność wzrokowo-ruchową,
zmniejszoną szybkość przetwarzania i upośledzoną pamięć roboczą,
zmęczenie,
zaburzenia snu.

Objawy te mogą wpływać na osiągnięcia edukacyjne i jakość życia, a ich przyczyna leży nie tylko w stosowanych lekach, ale także długiej hospitalizacji. Elementy terapii wpływające na problemy neurologiczne to przede wszystkim terapie ukierunkowane na OUNOśrodkowy układ nerwowy: mózg i rdzeń kręgowy More (radioterapia (CRT) i/lub chemioterapiaTo jedna z podstawowych metod leczenia nowotworów polegająca na użyciu silnych leków (cytostatyków), które zabijają komórki nowotworowe lub ... More IT), ale także: metotreksat, kortykosteroidy, winkrystyna. Obecne protokoły jednak znacznie zmniejszyły ilość pacjentów poddawanych radioterapii oraz zredukowały jej dawki, co może wpłynąć na ograniczenie tych problemów.

Serce – zaburzenia kardiologiczne

Na ryzyko późnego działania kardiotoksycznego chemioterapii narażone są szczególnie dzieci:

po leczeniu antracyklinami (Daunorubicyna, Doxocyklina),
po radioterapii klatki piersiowej.

Najpoważniejsze możliwe problemy to zastoinowa niewydolność serca, nieprawidłowości zastawki serca, zawał serca i zapalenia nabłonka serca, nadciśnienie. Objawy mogą pojawić się w pierwszym roku leczenia lub dużo później, a diagnoza często stawiana jest wiele lat po zakończeniu leczenia.

Ryzyko pojawienia się chorób serca zależy od dawki przyjętych antracyklin, a częstość pojawienia się niewydolności serca wynosi (dla dzieci leczonych na ostrą białaczkę limfoblastyczną ¹):

ok. 0,5% u dzieci przyjmujących podczas leczenia poniżej 300 mg /m²,
≤10% u pacjentów leczonych skumulowanymi dawkami antracyklin między 300 – 500 mg / m²,
ok. 36% dla dawek> 600 mg /m² (takich dawek już praktycznie żadne dziecko nie dostaje).

Pozostałe czynniki zwiększające ryzyko pojawienia się zaburzeń kardiologicznych to:
• wiek <5 lat,
• płeć żeńska,
• wcześniej istniejącą chorobą serca.

Obecnie dzieci leczone na ALL(łac. acute lymphoblastic leukemia) – ostra białaczka limfoblastyczna More przyjmują od 180-240 mg/mkw (grupa SR i MR) do 330 mg/mkw (grupa HR) kardiotoksycznych antracyklin (DNR i DOX).

Objawy problemów kardiologicznych

Każde dziecko po zakończonym leczeniu onkologicznym powinno przechodzić okresowe badania kardiologiczne, zwłaszcza gdy pojawią się takie objawy jak:

bladość,
męczliwość,
potliwość,
skłonność do infekcji górnych dróg oddechowych,
przyspieszona bądź zwolniona praca serca,
niepokój,
nadmierna męczliwość,
duszność wysiłkowa bądź spoczynkowa,
pogłębiająca się nietolerancja wysiłku,
powiększenie się obwodu brzucha,
pojawienie się bólu w klatce piersiowej.

Mogą one wystąpić nawet wiele lat po zakończeniu leczenia przeciwnowotworowego.

Badania służące do oceny pracy serca to:

badanie EKG (ocena częstości pracy serca, ocena rytmu pracy serca i zaburzeń rytmu),
badanie RTG klatki piersiowej (ocena rozmiaru serca – czy serce się nie powiększa? ocena rysunku naczyniowego płuc – czy nie ma zastoju krwi w krążeniu płucnym?),
badanie echo serca – echokardiografia mięśnia sercowego (ocena budowy serca, grubości komór i przedsionków, ocena frakcji wyrzutowej, ocena czynności skurczowej i rozkurczowej mięśnia, ocena funkcjonowania zastawek).

W celu ograniczenia ryzyka pojawienia się problemów z sercem należy:

unikać dymu nikotynowego (nie palić!),
dbać o aktywność fizyczną (min. 30 minut każdego dnia),
utrzymywać odpowiednią masę ciała (dla wieku i wzrostu),
ograniczyć spożycie tłuszczów.

Ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych zwiększa się:

z wiekiem,
u pacjentów z cukrzycą,
u pacjentów z nadciśnieniem,
u pacjentów z wysokim stężeniem cholesterolu we krwi obwodowej.

Płodność

Metody leczenia nowotworów takie jak chemioterapiaTo jedna z podstawowych metod leczenia nowotworów polegająca na użyciu silnych leków (cytostatyków), które zabijają komórki nowotworowe lub ... More, radioterapia czy operacja, a także sama choroba mogą mieć negatywny wpływ zachowanie płodności.

Największy wpływ na płodność mogą mieć:

radioterapia czaszki wysoką dawką w młodym wieku,
u chłopców napromienianie jąder, a u dziewczynek jajników,
środki alkilujące(m.in. CPM – cyklofosfamid).

Wg. pierwszego Europejskiego badania kohortowego na dorosłych ², którzy przeżyli ALL(łac. acute lymphoblastic leukemia) – ostra białaczka limfoblastyczna More w dzieciństwie i byli średnio 20 lat od rozpoznania, aż 75% kobiet i 72% mężczyzn miało dzieci.

Jeśli chcesz dowiedzieć się jakie szanse na potomstwo ma Twoje dziecko porozmawiaj z lekarzem lub przeczytaj poniższe poradniki:

płodność chłopców – LINK
płodność dziewczynek – LINK

Zawarto w nich zagadnienia na temat płodności dzieci po leczeniu onkologicznym, czynników, które ją osłabiają oraz dostępnych metodach stosowanych w zależności od rodzaju planowej terapii. Poradniki wydało Berlińskie Stowarzyszenie Onkologiczne.

Możesz także skorzystać z bezpłatnych konsultacji ze specjalistami dzwoniąc na Infolinię Zachowania Płodności (tel. +48 793 555 238, wtorki i czwartki w godz. 17:00 – 19:00)

Przypisy