Płodność u chłopców i młodych mężczyzn

Stosowanie chemioterapii, radioterapii mózgu czy jąder lub zabiegów operacyjnych w obrębie męskiego układu rozrodczego mogą mieć wpływ na męskie funkcje rozrodcze w tym prowadzić do niepłodności. Leczenie przeciwnowotworowe może także spowodować zaburzenia hormonalne w tym niedobór testosteronu. W takiej sytuacji jądra nie są w stanie wyprodukować odpowiedniej ilości męskiego hormonu – testosteronu. Młody mężczyzna musi przyjmować testosteron w celu zapewnienia prawidłowego rozwoju mięśni, odpowiedniej budowy kości i siły tkanki mięśniowej, właściwego rozmieszczenia tkanki tłuszczowej, rozwoju popędu płciowego oraz zdolności do erekcji.

Terapie i procedury zwiększające ryzyko bezpłodności:

• ChemioterapiaTo jedna z podstawowych metod leczenia nowotworów polegająca na użyciu silnych leków (cytostatyków), które zabijają komórki nowotworowe lub ... More z zastosowaniem leków alkilujących (takich jak cyklofosfamid, chlormetyna i prokarbazyna). Im wyższa łączna dawka leków, tym większe ryzyko wystąpienia niepłodności. Bardzo duże dawki mogą w rzadkich przypadkach powodować niedobór testosteronu. U niektórych mężczyzn po miesiącach lub nawet latach od zakończenia chemioterapii może nastąpić przywrócenie zdolności wytwarzania plemników.
• Radioterapia stosowana bezpośrednio na jądra lub na ich okolicę. Większość mężczyzn poddanych radioterapii jąder w dawkach 6 Gy (600 cGy/radów) lub wyższych będzie bezpłodna ze względu na uszkodzenie komórek rozrodczych. Z kolei przy radioterapii 12 Gy (1200 cGy/radów) lub wyższych, również komórki wytwarzające testosteron mogą przestać funkcjonować.
• Radioterapia mózgu może uszkodzić przysadkę mózgową i tym samym prowadzić do zbyt niskiego stężenia hormonów: FSH i LH. Odpowiednie ich stężenie jest niezbędne, aby jądra zaczęły produkować plemniki i testosteron.
• Zabiegi chirurgiczne polegające na usunięciu obu jąder – ci pacjenci nie są zdolni do wytwarzania nasienia i niepłodność jest u nich trwała.
• Zabiegi chirurgiczne w przestrzeni zaotrzewnowej, w obrębie miednicy, usunięcie pęcherza moczowego, operacje kręgosłupa
• Zabiegi usunięcia prostaty lub pęcherza mogą być przyczyną problemów z wystąpieniem erekcji i/lub ejakulacji.

Profilaktyka i zalecenia

W przypadku wystąpienia jakichkolwiek obaw związanych z płodnością (szczególnie u osób z podwyższonej grupy ryzyka), każdy dojrzały płciowo mężczyzna:

• Powinien wykonać badanie nasienia.
• Przed rozpoczęciem leczenia może zabezpieczyć nasienie w specjalnie powołanych do tego bankach. Możliwość jego użycia zależy od jego ilości oraz jakości. Mężczyźni, którzy zdeponowali nasienie w banku przed przebyciem leczenia przeciwnowotworowego, powinni omówić dostępne możliwości i wybrać najlepszą w porozumieniu z lekarzem specjalizującym się w medycynie reprodukcyjnej.
• Powinien przeprowadzić badanie u endokrynologa zajmującego się gospodarką hormonalną, u urologa zajmującego się męskimi narządami płciowym, u specjalisty leczenia niepłodności.
• Powinien dokonać szczegółowej oceny przebiegu rozwoju płciowego z oznaczeniem stężenia hormonów we krwi FSH, LH i/lub testosteron.

Niepłodność nie jest związana z funkcjami seksualnymi.

Płodność u dziewczynek i młodych kobiet

Podczas leczenia nowotworu w dzieciństwie na żeńskie funkcje rozrodcze wpływ mogą mieć niektóre leki stosowane w chemioterapii, radioterapia, a także zabiegi operacyjne. Mogą one prowadzić do uszkodzenia jajników zmniejszając zapas komórek jajowych. Stan, w którym jajniki nie są w stanie uwalniać komórek jajowych lub wytwarzać hormonów, nazywa się niewydolnością jajników.

Terapie i procedury zwiększające zagrożenie niewydolności jajników:

• ChemioterapiaTo jedna z podstawowych metod leczenia nowotworów polegająca na użyciu silnych leków (cytostatyków), które zabijają komórki nowotworowe lub ... More z użyciem leków alkilujących (takich jak cyklofosfamid, chlorometyna i busulfan)
• Radioterapia zastosowana bezpośrednio na jajniki lub tkanki przylegające. Wiek pacjentki podczas radioterapii oraz całkowita dawka radioterapii mogą decydować o tym, czy dojdzie do niewydolności jajników.
• Radioterapia mózgu. Przysadka mózgowa, zlokalizowana w centralnej części
  mózgu, reguluje wydzielanie dwóch hormonów (FSH i LH) koniecznych do prawidłowego funkcjonowania jajników. Wyższe dawki radioterapii mózgu mogą być przyczyną uszkodzenia przysadki prowadzącego do niedoboru tych hormonów.
• Zabiegi chirurgiczne. Obustronne wycięcie jajników zawsze prowadzi do bezpłodności

Negatywne skutki leczenia nowotworów dziecięcych u kobiet

• Brak dojrzewania płciowego. W takiej sytuacji konieczna jest konsultacja endokrynologa – lekarza zajmującego się gospodarką hormonalną organizmu w celu przeprowadzenia koniecznych badań i leczenia.
• Okresowe zatrzymanie cykli miesiączkowych. Znane są przypadki, w których zajmuje to nawet do kilku lat.
• Trwałe zatrzymanie cykli miesiączkowych (przedwczesna menopauza). U niektórych kobiet menstruacja powraca, ale do menopauzy dochodzi znacznie wcześniej niż naturalnie.
• Niepłodność. O niepłodności mówimy, gdy przez rok współżycia bez stosowania antykoncepcji kobieta nie zajdzie w ciążę. Do niepłodności u kobiety dochodzi, gdy jajniki nie są w stanie uwalniać komórek jajowych lub gdy narządy rodne kobiety nie są w stanie utrzymać ciąży.
• Kobiety leczone radioterapią w obrębie miednicy, dolnego odcinka kręgosłupa lub radioterapii całego ciała zagrożone są poronieniem lub przedwczesnym porodem.
• U kobiet, które były leczone antracyklinami lub radioterapią jamy brzusznej, klatki piersiowej lub odcinka piersiowego kręgosłupa, stwierdza się zwiększone ryzyko wystąpienia problemów z sercem, które mogą nasilić się podczas ciąży i porodu.

Profilaktyka i zalecenia

• Kobiecie będącej w grupie ryzyka przedwczesnej menopauzy, która pragnie mieć dzieci, zaleca się, by decyzję o zajściu w ciążę podjęła nie później niż na początku czwartej dekady życia, ponieważ leczenie przeciwnowotworowe może znacznie skrócić okres płodności.
• Młode kobiety z niewydolnością jajników powinny pozostawać pod opieką endokrynologa – specjalisty zajmującego się gospodarką hormonalną organizmu. Kobiety, u których wystąpiła niewydolność jajników, nie jest wytwarzana wystarczająca ilość estrogenu, który wpływa nie tylko na funkcję rozrodczą organizmu, ale także zapewnia utrzymanie właściwej gęstości kości, zdrowego serca i ogólnie dobrego samopoczucia.
• Dziewczęta i kobiety, które otrzymywały leczenie przeciwnowotworowe, które może spowodować uszkodzenie funkcji jajników, powinny co roku poddawać się badaniom kontrolnym polegającym na szczegółowej ocenie przebiegu dojrzewania płciowego, historii miesiączkowania i przebiegu ciąż, a także funkcji seksualnych. W przypadku podejrzenia nieprawidłowości, oznaczone może zostać stężenie hormonów we krwi (FSH, LH oraz estradiol). W razie wykrycia jakichkolwiek problemów, zalecane jest skierowanie do lekarza endokrynologa.
• W przypadku kobiet z niewydolnością jajników może zostać zlecone badanie gęstości kości w celu wykrycia osteoporozy.

Webinar

Zachęcamy do obejrzenia nagrania webinaru z onkolożkami, które od kilku lat prowadzą nie tylko kampanię informacyjną o możliwościach wspierania płodności czy też konieczności kontroli gospodarki hormonalnej po zakończonym leczeniu ale prowadzą również działania na rzecz utrzymania płodności u pacjentów w gdańskiej klinice.

• gościnie:
  Dr hab. med. Ninela Irga-Jaworska
  Kierownik Katedry i Kliniki 
Pediatrii, Hematologiii Onkologii, 
Gdański Uniwersytet Medyczny
  Dr Adrianna Mulewska
  Oddział Hematologii Dziecięcej 
UCK w Gdańsku

Poradniki

Wg. pierwszego Europejskiego badania kohortowego na dorosłych ², którzy przeżyli ALL w dzieciństwie i byli średnio 20 lat od rozpoznania, aż 75% kobiet i 72% mężczyzn miało dzieci.

Jeśli chcesz dowiedzieć się jakie szanse na potomstwo ma Twoje dziecko porozmawiaj z lekarzem lub przeczytaj poniższe poradniki:

• płodność chłopców – LINK
• płodność dziewczynek – LINK

Zawarto w nich zagadnienia na temat płodności dzieci po leczeniu onkologicznym, czynników, które ją osłabiają oraz dostępnych metodach stosowanych w zależności od rodzaju planowej terapii. Poradniki wydało Berlińskie Stowarzyszenie Onkologiczne.

Możesz także skorzystać z bezpłatnych konsultacji ze specjalistami dzwoniąc na Infolinię Zachowania Płodności (tel. +48 793 555 238, wtorki i czwartki w godz. 17:00 – 19:00).

Dostępny jest także poradnik autorstwa Prof. Maryna Krawczuk-Rybak, Przewodniczącej Polskiej Pediatrycznej Grupy Odległych Następstw 
Leczenia Przeciwnowotworowego PTOHD
, Kierownik Kliniki Onkologii i Hematologii Dziecięcej UM w Białymstoku – Leczenie przeciwnowotorowe a posiadanie potomstwa – Pobierz PDF