Leczenie nowotworu w dzieciństwie lub wieku dojrzewania może wpływać na osiąganie postępów w nauce ze względu na długie nieobecności w szkole lub obniżony poziom energii, który jest częstym zjawiskiem w czasie leczenia. Dodatkowo niektóre rodzaje nowotworów mogą wymagać terapii mającej na celu leczenie lub zapobieganie przerzutom do mózgu i/lub rdzenia kręgowego (centralny układ nerwowy). Leczenie może też czasem wpływać na pamięć i zdolność uczenia się. Rodzice i nauczyciele powinni być świadomi potencjalnych problemów edukacyjnych związanych z leczeniem. Ty/Twoje dziecko lub nastolatek możecie potrzebować specjalnych warunków w szkole, co może wymagać dodatkowych testów/badań.

Jakie czynniki zwiększają ryzyko problemów edukacyjnych?

Czynniki, które mogą powodować podwyższone ryzyko pojawienia się trudności w szkole, to:

• Rozpoznanie choroby nowotworowej w bardzo młodym wieku
• Wielokrotne i przedłużające się nieobecności w szkole
• Występowanie problemów w nauce przed rozpoznaniem choroby nowotworowej
• Rodzaje leczenia powodujące obniżenie poziomu energii
• Rodzaje leczenia powodujące problemy ze wzrokiem lub słuchem
• Rodzaje leczenia wywołujące fizyczne niepełnosprawności
• Terapie obejmujące leczenie centralnego układu nerwowego (patrz poniżej)

Czy dzieci i nastolatki z pewnymi rodzajami nowotworów są narażone na większe ryzyko wystąpienia problemów w nauce?

Tak, w przypadku dzieci i nastolatków chorujących na nowotwory wymienione poniżej, istnieje większe prawdopodobieństwo otrzymania leczenia mającego negatywny wpływ na zdolności uczenia się i pamięć. Ponieważ leczenie tych typów nowotworów jest bardzo zróżnicowane, nie każdy kto był leczony z ich powodu, jest w grupie podwyższonego ryzyka.

• Nowotwory mózgu
• Nowotwory uszu i oczu
• Ostra białaczka limfoblastyczna (ang. acute lymphoblastic leukemia, ALL(łac. acute lymphoblastic leukemia) – ostra białaczka limfoblastyczna)
• Chłoniak nieziarniczy (ang. non-Hodgkin lymphoma, NHL)

Jakie rodzaje leczenia u dzieci i nastolatków zwiększają ryzyko wystąpienia problemów z nauką i pamięcią?

• Metotreksat – jeśli podawany w dużych dawkach dożylnie (i.v.) lub do płynu mózgowo-rdzeniowego [dooponowo (i.th) lub przez zbiornik Ommaya]
• Cytarabina – jeśli podawana w dużych dawkach dożylnie (i.v.)
• Zabieg chirurgiczny w obrębie mózgu
• Napromienianie głowy/mózgu lub całego ciała (TBI)
• Cisplastyna albo karboplatyna (mogą wpływać negatywnie na słuch)

Jakie badania są zalecane?

Każda młoda osoba, która była poddana któremukolwiek z wymienionych powyżej rodzajów leczenia lub każda mająca problemy w szkole powinna zostać poddana specjalistycznej ocenie przeprowadzonej przez psychologa (badanie neuropsychologiczne) w momencie rozpoczęcia okresu długoterminowej obserwacji po zakończeniu leczenia. Ten rodzaj badania polega na przeprowadzeniu testów mierzących poziom inteligencji (IQ) i umiejętności szkolne oraz dostarcza bardziej szczegółowe dane o tym, jak dziecko przetwarza i organizuje informacje.

Nawet jeśli wstępna ocena neuropsychologiczna jest prawidłowa, ważne jest, aby rodzice i nauczyciele zachowali czujność. Dalsze oceny neuropsychologiczne mogą być konieczne w przypadku, gdy dziecko lub nastolatek zaczyna mieć problemy w szkole lub jakiekolwiek inne wymienione poniżej. Dodatkowo, powtórne badanie jest wskazane w czasie, kiedy mogą się pojawić wyzwania edukacyjne, takie jak rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej, ponadpodstawowej albo przygotowywanie się do podjęcia studiów.

Jakiego rodzaju problemy w nauce mogą się pojawić?

Mózg jest bardzo skomplikowanym organem, który wzrasta i rozwija się w dzieciństwie i okresie dojrzewania. Pewne problemy mogą się ujawnić dopiero po latach od zakończenia leczenia. Problemy mogą często dotyczyć następujących obszarów:

• Pisanie ręczne
• Literowanie
• Czytanie
• Słownictwo
• Matematyka
• Koncentracja
• Zakres uwagi
• Umiejętność wykonywania czynności w określonym czasie
• Pamięć
• Przetwarzanie (umiejętność wykonywania zadań składających się z wielu etapów)
• Planowanie
• Organizacja
• Rozwiązywanie problemów
• Umiejętności społeczne

Co można zrobić, aby pomóc w problemach z uczeniem się?

Jeśli zostanie zidentyfikowany problem, zaleca się specjalne przystosowanie warunków do nauki i dodatkowe wsparcie, aby umożliwić maksymalne wykorzystanie potencjału ucznia. Pierwszym krokiem jest z reguły umówienie spotkania z pracownikami szkoły, aby stworzyć specjalny program edukacyjny. Elementami strategii, które często są pomocne dla dzieci i nastolatków mających problemy edukacyjne spowodowane leczeniem nowotworu, są:

• Posadzenie ucznia z przodu klasy
• Zminimalizowanie liczby prac pisemnych
• Używanie podręczników i wykładów nagranych na dyktafon
• Pisanie na komputerze zamiast ręcznie
• Używanie kalkulatora w nauce matematyki
• Modyfikacje wymagań dotyczących testów (dodatkowy czas, egzaminy ustne zamiast pisemnych)
• Wyznaczenie klasowego pomocnika
• Dodatkowa pomoc w nauce matematyki, literowania, czytania i umiejętności organizacji pracy
• Dostęp do windy
• Dodatkowy czas na przemieszczenie się między klasami
• Podwójny zestaw książek (w szkole i w domu)

Jakie są prawa uczniów, którzy byli leczeni z powodu nowotworów?

O prawa dotyczące edukacji osób wyleczonych z nowotworów pytaj dyrekcję szkoły, regionalne kuratorium i/lub Ministerstwo Edukacji Narodowej.

Gdzie znajdę więcej informacji?

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 24 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji kształcenia oraz warunków i form realizowania specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych w przedszkolach i szkołach specjalnych, zorganizowanych w podmiotach leczniczych i jednostkach pomocy społecznej (Dz. U. z 2020 r. poz. 2181)

Powyższe wytyczne pochodzą z materiałów Children’s Oncology Group (COG) dotyczących zasad monitorowania występowania odległych powikłań u osób wyleczonych pacjentów i zostały za zgodą autorów przetłumaczone na język polski przez Stowarzyszenie na rzecz dzieci z chorobą nowotworową KOLIBER przy współpracy z Oddziałem Onkologii i Hematologii Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie.  Wszystkie przetłumaczone wytyczne COG w polskiej wersji językowej przedstawione są na stronie www.wytyczne.pl