Od 13 grudnia 2021 roku dostępne są w Polsce szczepienia przeciwko Covid-19 preparatem Pfizer/BioNTech dla dzieci w wieku 5-11 lat. Młodzież w wieku powyżej 12 lat, uzyskała taką możliwość kilka miesięcy wcześniej – 7 czerwca 2021 roku.

Szczepienia dla dzieci są ważnym elementem ograniczenia rozprzestrzenienia się wirusa Sars-Cov-2. Zakażenie COVID-19 niestety okazuje się nie tak łagodną infekcją dla dzieci, jak się początkowo wydawało. Dzieci dodatkowo są rezerwuarem wirusa co często przy braku objawów przyczynia się do szerzenia zakażenia. Niepokojącym trendem jest rosnąca liczba cięższych przypadków wśród młodych ludzi z koniecznością hospitalizacji oraz długoterminowy negatywny wpływ na zdrowie fizyczne, emocjonalne i psychiczne. U pacjentów pojawiają się przedłużające się gorączki, neutropenie, a także ciężkie depresje.

Najgroźniejszym powikłaniem u dzieci jest pediatryczny wielonarządowy zespół zapalny (PIMS), który występuje około 2-6 tygodni po przebyciu COVID-19, nawet po łagodnym lub bezobjawowym zakażeniu. PIMS może obejmować stan zapalny w narządach, w tym w sercu, płucach, nerkach i mózgu.

Najczęstsze objawy PIMS to wysoka gorączka i cechy uszkodzenia różnych narządów, które widoczne są postaci wysypki, zapalenia spojówek oraz objawami z przewodu pokarmowego (ból brzucha, biegunka, wymioty). Stan pogarsza się z dnia na dzień i najczęściej kilka dni od wystąpienia objawów dziecko trafia. Więcej o PIMS, objawach, leczeniu przeczytasz TUTAJ.

Według najnowszych doniesień (dane z grudnia 2021 roku), otrzymanie 2 dawek szczepionki Pfizer-BioNTech u osób w wieku 12-18 lat daje 91% skuteczności w zapobieganiu zachorowaniom na PIMS. ¹ Ryzyko wystąpienia tego schorzenia u młodszych dzieci jest jeszcze wyższe, dlatego lekarze mocno rekomendują szczepienia przeciw COVID-19 u osób w wieku 5-11 lat.

Ryzyko ciężkiego przebiegu COVID-19 u dzieci chorych na nowotwór

Dzieci z chorobą nowotworową, u których doszło do zakażenia wirusem SARS-CoV-2, były bardziej narażone na ryzyko ciężkiej choroby niż dzieci ogółem, co pokazują wyniki badania z 26 sierpnia 2021 roku, opublikowane w The Lancet Oncology. ²
Ryzyko to jest szczególnie wysokie w przypadku pacjentów, którzy mieli przeszczep szpiku kostnego. Mimo, że większość pacjentów z nowotworami radzi sobie stosunkowo dobrze, jeśli zachorują na COVID-19, to w przypadku niektórych dzieci, COVID-19 może zagrażać ich życiu.

Najważniejsze wnioski z sierpniowego raportu: ³

• u około 20% dzieci z nowotworami i z zakażeniem COVID-19 wystąpiły ciężkie infekcje, w porównaniu do 1-6% dzieci ogółem,
• pacjenci pediatryczni z nowotworami byli bardziej narażeni na hospitalizację i śmierć niż inne dzieci – 65% pacjentów było hospitalizowanych, a 17% wymagało intensywnej opieki,
• wykazano, że 4% pacjentów zmarło z powodu COVID-19, w porównaniu do śmiertelności na poziomie 0,01-0,7% odnotowanej wśród ogółu pacjentów pediatrycznych,
• zakażenie COVID-19 miało wpływ na leczenie przeciwnowotworowe – u 56% pacjentów zmodyfikowano terapię, a u 45% wstrzymano chemioterapię na czas leczenia infekcji wywołanej wirusem SARS-CoV-2.

Najnowsze dane dotyczące wpływu wirusa na populację dzieci chorych onkologicznie publikowane są regularnie w globalnym rejestrze stworzonym przez szpital St. Jude Children’s Research Hospital oraz International Society of Paediatric Oncology (SIOP), dostępnym TUTAJ.

Zalecenia Konsultantów krajowych w sprawie szczepień przeciwko wirusowi SARS-CoV-2 dla dzieci chorych onkologicznie i po HCT

Rodzice dzieci chorych onkologicznie powinni skonsultować z lekarzem prowadzącym leczenie, w jakim momencie można bezpiecznie zaszczepić dziecko przeciwko COVID-19. Najważniejsze zalecenia w tym zakresie przygotowali Konsultanci krajowi w dziedzinie onkologii i hematologii dziecięcej (Profesor Jan Styczyński) oraz w dziedzinie immunologii klinicznej (Profesor Sylwia Kołtan) na podstawie rekomendacji ECIL-9 (European Conference on Infections in Leukemia), przygotowanych z udziałem autorów.

Ogólne rekomendacje dla dzieci chorych onkologicznie:

• zalecane jest przyjęcie pełnego programu szczepień anty-COVID mRNA najszybciej jak to możliwe – tylko w wyjątkowych sytuacjach wskazane jest jego odroczenie (bezpośrednio po przeszczepieniu komórek krwiotwórczych, u pacjentów których oczekiwana odpowiedź poszczepienna może być bardzo niska oraz pacjenci leczeni przeciwciałami anty-CD20, bezpośrednio po podaniu terapii CAR-TCAR-T - najnowocześniejsza metoda spersonalizowanej immunoterapii stosowana u dzieci w leczeniu opornej na leczenie ostrej białaczki limfoblastyczne...),
• po przebytym zakażeniu COVID-19 zalecane są szczepienia według pełnego programu,
• odpowiedź pacjentów z chorobami nowotworowymi może być słabsza po pierwszej dawce, dlatego nie należy opóźniać terminu drugiej dawki,
• należy pamiętać trwającym ryzyku COVID-19 pomimo szczepienia i zachować zasady higieny oraz dystans społeczny w swoim środowisku (DDM – dystans dezynfekcja, maska),
• silnie rekomendowane jest szczepienie najbliższych członków rodziny pacjentów hematologicznych,
• pacjenci szczepieni przed terapią nowotworową lub w jej trakcie, powinni mieć oznaczony poziom przeciwciał anty-SARS-CoV-2 po 6 miesiącach od zakończenia leczenia i w przypadku niskiego przyjąć dawkę przypominającą,
• szczepienie wzmacniające w całej populacji dorosłych oraz u dzieci, należy realizować także u pacjentów onkologicznych, niezależnie od miana przeciwciał
• w niektórych chorobach nowotworowych i stosowanych terapiach, można rozważyć oznaczenie miana przeciwciał anty-SARS po 3-5 tygodniach po ostatniej dawce.

Rekomendacje dla pacjentów po HCT:

• zaleca się poddanie szczepieniu przeciwko COVID-19 pacjentom po HCT co najmniej po 6 miesiącach po przeszczepieniu lub wcześniej, gdy występuje wysoka zakaźność lub transmisja SARS-CoV-2 w środowisku.,
• istnieje ryzyko nasilenia albo wywołania GVHD (graft-versus-host disease, choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi) u pacjentów po allo-HCT,
• około 20-30% pacjentów nie odpowiada lub słabo odpowiada na 2 dawki szczepionki mRNA, dlatego należy rozważyć podanie trzeciej dawki,
• odporność uzyskana z zakażenia SARS-CoV-2 lub ze szczepienia przed HCT najprawdopodobniej zostanie utracona w wyniku przeprowadzenia transplantacji, dlatego należy rozważyć powtórzenie pełnego program szczepienia po transplantacji (tak jak w przypadku innych szczepień).

Chorzy poddanych terapii CAR-TCAR-T - najnowocześniejsza metoda spersonalizowanej immunoterapii stosowana u dzieci w leczeniu opornej na leczenie ostrej białaczki limfoblastyczne... (chimeric antygen receptor) uznawanie są za pacjentów narażonych na ryzyko poważnego przebiegu COVID- 19, dlatego CDC zaleca, aby byli kwalifikowani do szczepień 12 tygodni od zastosowania CAR-TCAR-T - najnowocześniejsza metoda spersonalizowanej immunoterapii stosowana u dzieci w leczeniu opornej na leczenie ostrej białaczki limfoblastyczne....

Zobacz pełną treść rekomendacji opublikowaną w Przeglądzie Pediatrycznym 2021/Vol. 50/No. 4/5-8

Zalecany schemat szczepień i przeciwskazania – pytania rodziców

Dodatkowy komentarz do pytań często zadawanych przez rodziców, uzyskaliśmy od Konsultanta krajowego w dziedzinie onkologii i hematologii dziecięcej, Profesora Jana Styczyńskiego.

Czy dziecko podczas leczenia onkologicznego jest w grupie większego ryzyka w zakresie powikłań i śmiertelności z powodu zakażenia COVID-19?

TAK.

Jaki jest schemat przyjmowania kolejnych dawek szczepionki u dzieci chorych onkologicznie?

Obecnie rekomendowane jest przyjęcie drugiej dawki po 21 dniach od przyjęcia pierwszej, a trzecia dawka po następnych 28 dniach (czyli 49 dniach po pierwszej dawce).

Jakie są przeciwskazania do szczepienia przeciwko Covid dziecka w trakcie leczenia i po zakończonym leczeniu onkologicznym?

Formalnie przeciwwskazaniem jest tylko alergia, ale nie do sprawdzenia (po uczuleniu na ASPA może bezpiecznie szczepić). Nie ma przeciwwskazań do szczepienia szczepionką Pfizer. Co najwyżej odpowiedź będzie bardzo słaba (ale zawsze jakaś będzie, komórkowa lub humoralna).

Czy przed szczepieniem warto zrobić dziecku morfologię i przeciwciała SARS-CoV-2, żeby upewnić się, ze nie przechodziło Covid?

Nie ma takich zaleceń.

Czy znany jest poziom przeciwciał SARS-CoV-2, który zapewnia ochronę przed zachorowaniem?

W medycynie nie ma nic na 100%, więc żaden poziom przeciwciał nie zabezpiecza przed zachorowaniem, ale każde szczepienie drastycznie zmniejsza ryzyko zachorowania, w tym zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu.

Skład szczepionek mRNA, działanie i bezpieczeństwo

Wg wielu naukowców szczepionki m-RNA są przyszłością wakcynologii ze względu na wysoki profil bezpieczeństwa. Dużo wskazuje na to, że szczepionka przeciwko COVID-19 będzie najbezpieczniejszą szczepionką w historii ⁴

W dużym skrócie:

• materiał genetyczny wirusa (zawarty w szczepionce) nigdy nie wbudowuje się do ludzkiego genomu (nie modyfikuje DNA),
• w szczepionce dostarczany jest przepis na jedno białko wirusa (a wirus ma ich kilkadziesiąt), więc szczepionka nie ma możliwości wywołania choroby, 
• mRNA jest naturalnym składnikiem naszych komórek,
• mRNA jest cząsteczką szybko ulegającą degradacji do nieszkodliwych, naturalnych składników,
• ilość mRNA użytego w szczepionce jest bardzo mała (w szczepionce Pfizer jest to 30 mikrogramów, czyli ponad 100 tysięcy razy mniej niż cukru na łyżeczce do herbaty).

Szczepionka zawiera fragment mRNA (matrycowego kwasu rybonukleinowego), którego zadaniem jest przenieść do komórek ludzkich informację o budowie białka kolca SARS-CoV-2. Ta „informacja” zamknięta w lipidowej nanocząsteczce, następnie jest umieszczanej w płynie, w którym substancją konserwującą jest glikol etylenowy, najprostszy alkohol. To prosta szczepionka, zawierająca minimum składników, które mogłyby uczulać. Jedynie glikol może wywołać reakcję alergiczną.

Po podaniu szczepionki organizm produkuje białko kolca, na które układ immunologiczny odpowiada wytworzeniem przeciwciał oraz aktywacją odporności komórkowej. Po wykonaniu tego zadania mRNA ulega biodegradacji i znika w krótkim czasie.

Zdecydowane większość osób po przyjęciu szczepionki, także dzieci, nie ma żadnych lub prawie żadnych problemów po szczepieniu. Najczęściej występuje ból w miejscu aplikacji szczepionki, podwyższona temperatura i gorsze samopoczucie. Warto zatem być na to przygotowanym, zaopatrzyć się w lek przeciwgorączkowy, zadbać o nawodnienie, ograniczyć aktywności i nie planować wyjazdów. W przypadku przedłużającej się, trudnej do zbicia gorączki się przedłuża, gdy stan dziecka budzi nasz niepokój, zawsze należy skontaktować się z lekarzem.

Bezpieczeństwo szczepień przeciwko COVID-19 u dzieci w wieku 5-11 lat na podstawie danych z USA – wg. najnowszego raportu CDC (Centers for Disease Control and Prevention) z dnia 7 stycznia 2021 roku, oceniane jest na bardzo wysokie. Na ponad 8,5 mln podanych dawek w tej grupie wiekowej (do dnia 19 grudnia 2021 r.), aż 98% dzieci nie miało poważnych skutków ubocznych. ⁵

Szczepienia alergików

Rodzice obawiają się często szczepić dzieci, które są alergikami, z obawy przed niepożądaną  odpowiedzią systemu immunologicznego.

Prof. Sylwia Koltan opowiada jak rozwiązano ten problem w Bydgoszczy, gdzie pracuje ⁶:

(…) uruchomiono tzw. szybką ścieżkę do porad w przychodni alergologicznej, gdzie lekarze robili wywiady z pacjentami. Jeśli uznawali, że faktycznie są podstawy do obaw – np. któryś z pacjentów miał w przeszłości wstrząs anafilaktyczny albo w ogóle silnie reagował na alergeny – to był szczepiony w warunkach szpitalnych, na oddziale alergologicznym. Gdzie w razie czego czuwał zespół specjalistów od uczuleń, wspierany ekipą anestezjologów. Oczywiście nikt nie kładł tych ludzi do szpitalnego łóżka – po szczepieniu musieli po prostu poczekać przez trzy godziny dla pewności, że nic im się nie stanie. Najczęściej dramatyczne reakcje na szczepienie, jeśli mają wystąpić, pojawiają się w tym czasie. Namawiam alergików, żeby tak łatwo ze szczepień nie rezygnowali.