Immunoterapia

Podstawową ideą immunoterapii jest pomaganie organizmowi obronić się przed szkodliwymi komórkami nowotworowymi, które potrafią ukrywać się przed układem odpornościowym (immunologicznym). Istnieją różne rodzaje immunoterapii, a każda z nich działa na różne sposoby, aby wspomóc odpowiedź immunologiczną.

X

Immunoterapia

    Spis treści

      Co to jest immunoterapia?

      Układ odpornościowy (immunologiczny) broni organizm przed infekcjami i chorobami, zwalcza zarazki (m.in. bakterie i wirusy), a także pomaga pozbyć się niezdrowych lub uszkodzonych komórek organizmu, takich jak komórki nowotworowe.  Choroby nowotworowe potrafią oszukać mechanizmy immunologiczne,  wymknąć się spod kontroli układu immunologicznego i stać się dla niego niewidoczne. Nowotwór na różne sposoby stara się uniknąć mechanizmów obronnych organizmu i oprzeć leczeniu.

      Immunoterapia jest innowacyjną metodą leczenia nowotworów polegającą na aktywacji układu odpornościowego (immunologicznego) pacjenta, aby ten mógł znaleźć komórki nowotworowe i je zwalczyć. Ponieważ układ odpornościowy jest częścią organizmu, immunoterapia jest czasami nazywana terapią biologiczną. Ponieważ komórki odpornościowe mogą krążyć w całym organizmie, immunoterapia może również pomóc w zabijaniu komórek nowotworowych, które rozprzestrzeniły się poza pierwotne ognisko. Istnieją różne rodzaje immunoterapii, a każda z nich działa na różne sposoby, aby ostatecznie wspomóc odpowiedź immunologiczną. Jedną z jej zalet jest stosunkowo niewielka inwazyjność, akceptowalna toksyczność, a także fakt, iż leczenie immunologiczne nie uszkadza zdrowych tkanek i narządów, w przeciwieństwie do tradycyjnej chemioterapii. Z tych powodów może w przyszłości stać się  jedną z podstawowych metod leczenia nowotworów. Obecnie największymi problemami związanymi z dostępnością są wysokie koszt nowych terapii oraz trudności z doborem pacjentów, którzy mogą skutecznie zareagować na daną metodę leczenia.

      Komórki odpornościowe w immunoterapii

      Układ odpornościowy wykorzystuje różne typy wyspecjalizowanych białych krwinek, w tym limfocyty, do atakowania wirusów, bakterii i innych czynników chorobotwórczych. Obecnie immunoterapie przeciwnowotworowe koncentrują się na dwóch typach limfocytów: limfocytach T i komórkach NK (Natural Killer, naturalni zabójcy).

      Komórki T są zaprogramowane do atakowania dopiero po uzyskaniu niezbędnych i konkretnych informacji o szkodliwej komórce, dlatego odporność oparta na limfocytach T nazywana jest odpornością nabytą. Komórki T atakują konkretne komórki, jeśli wykryją (za pomocą receptora) na ich powierzchni białko (zwane antygenem), które rozpoznają jako obce lub szkodliwe. Większość immunoterapii opartych na komórkach T zależy od tego, czy limfocyt T jest w stanie zobaczyć antygen na powierzchni komórki nowotworowej. Gdy limfocyty T nauczą się określonego antygenu nowotworowego, organizm tworzy o wiele więcej kopii tej komórki T, która może rozpoznać antygen, aby mogły odszukać inne komórki nowotworowe (posiadające ten specyficzny antygen) i je zaatakować. Niektóre komórki T mogą również zapamiętać antygen i odpowiedzieć ponownie, jeśli ponownie go zobaczą. Ta „pamięć” jest istotnym elementem immunoterapii opartej na limfocytach T, gdyż może zatrzymać nawrót nowotworu, jeśli jego komórki mają ten sam antygen. Typy immunoterapii oparte na limfocytach T to m.in.: inhibitory immunologicznego punktu kontrolnego, szczepionki, cytokiny i transfer komórek T.

      Komórki NK (Natural Killer) – Naturalni zabójcy, to także typ limfocytów ważny dla odporności. Patrolują one organizm w poszukiwaniu komórek, które rozpoznają jako „nie własne” (np. bakterie). Odporność oparta na komórkach NK, jest bardziej ogólna i znana jako odporność wrodzona. Typy immunoterapii opartych na komórkach NK obejmują przeciwciała monoklonalne (ponieważ znakują one komórki nowotworowe i sygnalizują komórkom NK, aby przyszły i zaatakowały), cytokiny i transfer komórek NK.

      Rodzaje immunoterapii

      Przeciwciała monoklonalne – to małe cząsteczki wytwarzane w laboratorium, które specyficznie przyłączają się do antygenów komórek nowotworowych. Przeciwciała monoklonalne mogą działać na kilka różnych sposobów. Można je wykorzystać do:
      • oznaczania komórek nowotworowych, aby układ odpornościowy (a dokładniej komórki NK) mógł je znaleźć i zaatakować,
      • przenoszenia toksyn lub cząsteczek promieniotwórczych bezpośrednio do komórek nowotworowych, aby je zabić,
      • blokowania sygnałów ważnych dla wzrostu komórek nowotworowych – ponieważ są one ukierunkowane na określone antygeny, leczenie przeciwciałami monoklonalnymi można również uznać za rodzaj terapii celowanej.

      Leczenie przeciwciałami monoklonalnymi można również uznać za rodzaj terapii celowanej. Zaliczamy do nich między innymi: anty-GD2 stosowany w leczeniu neuroblastomy, bispecyficzne przeciwciało Blinatumomab (anty-CD19) w ostrej białaczce limfoblastycznej czy Rytuksymab (anty-CD20) w leczeniu chłoniaków nieziarniczych wywodzących się z limfocytów B.

      Immunologiczne inhibitory punktów kontrolnych – to leki, które wyłączają „hamulce” układu odpornościowego, są nimi punkty kontrolne lub sygnały i mają za zadanie pilnować, aby odpowiedź immunologiczna nie wymknęła się spod kontroli i nie uszkodziła zdrowych komórek. Czasami komórki nowotworowe wykorzystują te sygnały, aby ukryć się przed układem odpornościowym. Inhibitory punktów kontrolnych mogą wyłączyć sygnał „stop”, aby układ odpornościowy mógł kontynuować pracę.

      Szczepionki przeciwnowotworowe – podaje się je pacjentom, którzy już mają nowotwór i nie są to takie same szczepionki stosowane w zapobieganiu chorobom. Celem szczepionki przeciwnowotworowej jest pomoc układowi odpornościowemu w nauczeniu się, z czym musi walczyć. Szczepionka zawiera antygen nowotworowy lub inny marker nowotworowy, który służy do trenowania komórek odpornościowych do atakowania komórek nowotworowych.

      Cytokiny – są to białka organizmu, które pomagają regulować układ odpornościowy. Interferony i interleukiny to specyficzne cytokiny, które można stosować w leczeniu nowotworów. Białka te działają jako sygnały stymulujące komórki NK, limfocyty T i inne komórki odpornościowe atakujące komórki rakowe.

      Adoptywna terapia komórkowa – jest rodzajem immunoterapii, w której wykorzystuje się komórki odpornościowe dawcy lub własne komórki odpornościowe pacjenta pobrane z krwi, które najczęściej są zmieniane lub modyfikowane w laboratorium, aby były zdolne do atakowania komórek nowotworowych. Limfocyty T lub komórki NK, które nie są dalej modyfikowane, są wykorzystywane głównie po przeszczepie szpiku kostnego. Komórki te są wybierane od dawcy, a następnie zwracane pacjentom w celu zniszczenia komórek nowotworowych. Przykładem spersonalizowanej terapii adoptywnej jest innowacyjna immunoterapia CAR-T wykorzystywana w leczeniu ostatniej szansy dla dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną, u których wszystkie inne metody okazały się nieskuteczne.

      Jak podawana jest immunoterapia?

      Leki immunoterapeutyczne najczęsiej podawane są dożylnie lub wstrzykuje bezpośrednio w obszar guza. Schemat leczenia zależy od rodzaju terapii, podobnie jak dobór dawek, które często podawane są wielokrotnie w pewnym okresie czasu, uwzględniając przerwy, aby umożliwić  organizmowi powrót do zdrowia.

      Podczas terapii pacjent jest podany uważnej obserwacji, aby kontrolować skuteczność terapii i obserwować skutki uboczne.

      Skutki uboczne immunoterapii

      Efekty uboczne immunoterapii zależą od konkretnego rodzaju leczenia, ale są na ogół wynikiem aktywacji układu odpornościowego i są podobne do objawów, które pojawiają się, gdy organizm walczy z infekcją. Może wystąpić 1:
      • gorączka,
      • dreszcze,
      • bóle ciała,
      • wysypka,
      • zmęczenie,
      • obrzęk,
      • przyrost masy,
      • bóle głowy,
      • dezorientacja,
      • zmiana ciśnienia krwi,
      • zaburzenia pracy serca,
      • trudności w oddychaniu,
      • biegunka.
      Przypisy
      1. Źródło: https://together.stjude.org/en-us/diagnosis-treatment/treatment/immunotherapy.html